اصول و مبانی جایگزینی (ابدال) داروهای ساده (ادویه مفرده) در سنت داروشناسی/داروسازی دوره اسلامی (تا سده 7ق) و بررسی آنها با توجه به پزوهشهای نوین

ابدال الادویه عنوان عمومی آثاری دربار? داروهای جایگزین و قوانین جایگزینی (اِبدال) آنهاست. این مبحث نزد پزشکان و گیاه-داروشناسان یونان باستان و دور? اسلامی از اهمیتی بسزا برخوردار بوده است. زیرا چه بسا پزشک برای درمان بیماری به داروی ساده ای که در ناحیه ای خاص یا فصل خاصی از سال نایاب بود نیاز داشت، و اگر از بدل آن دارو استفاده نمی کرد، از عهد? درمان بیماری برنمی آمد. تلاش یونانیان دربار? شناسایی بدل داروها به اشارات پراکند? دیوسکوریدس(حدود 40-90م)و جالینوس(129-حدود 216م) ورسال? ابدال منسوب به جالینوس که احتمالا توسط بولس اجانیطی (حدود 625-690م) گردآوری شده منحصر بوده است. پزشکان و داروشناسان دور? اسلامی بیش از پیشینیان خود به ابدال ادویه توجه نشان دادند. زیرا از یک سو بسیاری از داروهای یاد شده در آثار یونانیان بومی اقلیم مدیترانه ای و در سرزمین های شرقی، سخت یاب یا ناشناخته بود. از سوی دیگر بسیاری از داروهای گیاهی مورد استفاد? پزشکان شرقی، فقط در سرزمین هایی مانند ایران و شبه قار? هند می رویید ویونانیان آنها را نمی شناختند.از این رو در بیشتر آثار عمومی ادوی? مفرده دور? اسلامی، بدل هر دارو نیز یاد می شد. افزون بر این، شماری از داروشناسان دور? اسلامی و بویژه ایرانی،همچون رازی (251-313ق/865-925م)، با توجه به اهمیت موضوع، آثاری مستقل در این باره نوشتند. بخشی از این پژوهش، به تصحیح انتقادی متن عربی کهن ترین تک نگاری های برجای ماند? این حوزه، یعنی رسال? ابدال ماسرجویه(حدود 200ق/815م)، بدیغورس (روایت عربی رساله در حدود 250ق/865م) و رازی اختصاص دارد. در بیشتر آثار داروشناسی دور? اسلامی استنادهای پرشماری به رساله های دوم و سوم دیده می شود. در این پژوهش از این نقل قول ها، که متون موازی» نامیده شده اند، در تصحیح متن بهر? بسیار گرفته شده است. در ادامه فهرست مفصلی از داروهای ساد?یاد شده در این سه رساله آمده و در مورد مفردات گیاهی، نام های کهن تا حد امکان با نام های علمی تطبیق داده شده اند. در این بخش، چکیده ای از اطلاعات مذکور در متون گیاه-داروشناسی کهن، به ویژه دربار? نام های مختلف هر دارو به زبان های مختلف گرد آمده است.